Kapora yasak mı? Hukukun kalbinde, gündelik hayatın eşiğinde meraklı bir keşif
Şöyle düşün: Bir evi tutmak için küçük bir ödeme yaptın, düğün salonunu “rezerve” ettin ya da ikinci el bir araca göz koydun. Cebinden çıkan o küçük miktar, büyük bir soruyu beraberinde getiriyor: Kapora yasak mı? Bu yazıyı, aynı masada sohbet eder gibi; ama bilimsel merakla, hukuk metinlerine ve güncel düzenlemelere yaslanarak kaleme alıyorum. Hadi birlikte netleştirelim.
Kaporanın hukuki adı ne? “Kapora” yasak değil, ama adı çoğunlukla başka
Hukuk metinlerinde “kapora” teknik terim olarak geçmeyebilir; uygulamada bu ödeme türü genellikle iki kavramdan biridir: bağlanma parası (pey akçesi) ya da cayma parası. Literatürde de “kapora”nın günlük dilde kullanıldığı, mevzuatta ise bu iki kuralla karşılandığı ifade edilir. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
TBK m.177: Bağlanma parası — sözleşmenin kurulduğunun işareti
Bağlanma parası, sözleşmenin kurulduğuna dair bir kanıt olarak kabul edilir; aksine bir anlaşma veya yerel adet yoksa, ileride ödenecek bedelden düşülür. Bu, “yasak” bir ödeme değil; aksine kanunun tanıdığı bir kurumdur. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
TBK m.178: Cayma parası — iki taraflı “geri adım” tuşu
Cayma parası kararlaştırılmışsa, taraflardan her biri sözleşmeden cayabilir: Parayı veren cayarsa verdiğini bırakır; alan taraf cayarsa aldığının iki katını iade eder. Yani hukuken tanınmış, dengeli bir cayma mekanizmasıdır; yasak değil, kurallı. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Kökenler: Roma hukukunun izleri, bugünün sözleşmelerinde
Pey akçesi/arrha dediğimiz fikir, Roma hukukundan bugüne uzanan bir “niyet ve ciddiyet” göstergesi olarak evrilmiştir. Modern özel hukuk sistemlerinin Roma’dan beslendiği genel kabul görür; bizdeki bağlanma parasının “akdin delili” işlevi de bu çizgiyle uyumludur. Bu tarihi arka plan, kaporanın “yasak” değil, sistematik bir işlev taşıdığına işaret eder. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Güncel yansımalar: Emlak, düğün, e-ticaret… Peki iade ne olur?
Gündelik hayatta “kapora” diye verdiğin tutarın akıbeti, onun bağlanma parası mı yoksa cayma parası mı olduğuna göre değişir. Bağlanma parası genellikle bedelden düşülür; cayma parası ise yukarıdaki iki kat kuralına tâbidir. Bu ayrım, uygulamada en kritik noktadır. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
E-ticaret ve mesafeli sözleşmeler tarafında tablo farklılaşır. Tüketicinin 14 gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeden cayma hakkı vardır; cayma bildirimi ulaşınca satıcı/aracı hizmet sağlayıcı tüm ödemeleri iade etmekle yükümlüdür. Burada “kapora” adı altında alınan bedeller de iade sürecinin parçası olur. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Peki “yasak mı?” sorusunu neden bu kadar çok duyuyoruz?
Çünkü pratikte “kapora” tek bir şey sanılıyor. Oysa sözleşmede açıkça cayma parası denmişse başka, sadece “kapora/bağlanma parası” denmişse başka sonuçlar doğuyor. Gayrimenkul işlemlerinde, düğün organizasyonlarında ve araç satışlarında yaşanan “iade olur mu?” tartışmalarının kökü de bu nüansta. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
Yarın: Dijital cüzdanlar, emanet hesaplar, blokzincir teminatlar
Kaporanın rolü, dijital dünyada daha şeffaf hale geliyor. Açık bankacılık ve emanet (escrow) çözümleri, paranın kimin kusuruyla işlem bozulduğunu “kanıt”a bağlayarak iade süreçlerini otomatikleştirebilir. E-ticaret hukukunda cayma hakkı çerçevesi genişledikçe, kapora/teminatların tüketici lehine şeffaf kurallarla yönetilmesi beklenir. (Bugünkü 14 günlük süre ve iade yükümlülükleri zaten bu yönde bir örnek.) :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Beklenmedik bir bağlantı: Davranış ekonomisi ve “ön taahhüt” etkisi
Kapora, sadece hukuki değil; davranışsal bir sinyal de veriyor. İnsanlar küçük bir ön taahhüt yaptıklarında, işlemi tamamlama eğilimleri artıyor. Bu da “neden kapora alınıyor?” sorusunun psikolojik yanıtı: belirsizliği azaltmak ve tarafların ciddiyetini yükseltmek. (Hukuki rejimle birleşince, pazarlık masasına düzen geliyor.)
Bir “hızlı kontrol listesi”
- Kapora yasak mı? Hayır. TBK m.177-178 çerçevesinde bağlanma parası ve cayma parası olarak hukuki karşılığı var. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
- Sözleşmede “cayma parası” yazıyorsa: Veren cayarsa para kalır; alan cayarsa iki katını iade eder. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
- Mesafeli alışveriş: 14 gün içinde cayma ve tüm ödemelerin iadesi kuralı. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
- “Kapora”nın adı önemli: Bağlanma parası mı, cayma parası mı? Sonuçlar tamamen değişir. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
Sence kapora, işlemleri güvence altına alan akıllı bir araç mı; yoksa yanlış anlaşılınca sorun çıkaran bir mayın mı?
Bir sonraki kapora kararında, sözleşmede hangi terimin yazdığına ve mesafeli satış kurallarının devreye girip girmediğine özellikle bakar mısın? “Kapora yasak mı?” diye sormak yerine, “Hangi hukuki rejime giriyor?” diye sormayı deneyelim. Yorumlarda buluşalım.
::contentReference[oaicite:13]{index=13}
[1]: https://www.ilhanhelvacidersleri.com/turk-borclar-kanunu/turk-borclar-kanunu-madde-177?utm_source=chatgpt.com “Madde 177 – ilhanhelvacidersleri.com”